باز هم ماجراهای رؤیت هلال

باز هم ماجراهای رؤیت هلال

باز ماجرای رؤیت هلال

در سال‌های گذشته، اختلاف در روز اول ماه شوال ـ‌ عید فطر ـ جنجال‌های داخلی و خارجی بسیاری را به دنبال داشته است. دو دستگی مردم در این موضوع، گاه شیرینی عید فطر را به تلخی کشانده و دل بسیاری از متدیّنان و عالمان را به درد آورده است. در این میان، رسانه‌های خارجی وابسته به صهیونیسم با وسیع نشان دادن این اختلافات، آن را نوعی محاربه با نظام جمهوری اسلامی و نیز جلوه‌ای از اختلافات مراجع معظم تقلید با رهبر معظم انقلاب قلمداد کرده‌اند و به شایعه پراکنی پرداخته‌اند. نیز آنان این اختلاف را بهترین دلیل ناتوانی روحانیت شیعه برای رفع مشکلات و معضلات اجتماعی و اداره کشور دانسته‌اند و این شایعه را دامن زده‌اند که روحانیتی که توان حلّ اختلاف در مبحث رؤیت هلال را ندارد، چگونه می‌تواند معضلات جامعه و جهان را حل کند؟!

گاه این اختلافات، به مخالفان روحانیت فرصت داده که عالمان فداکار شیعه را به ریاست‌طلبی و مریدپروری و حبّ نفس متهم کنند. در این میان برخی نیز ناآگاهانه به این اختلافات دامن می‌زنند و آن را به بحران تبدیل می‌کنند. سکوت برخی از اعضای دفاتر مراجع عظام در برابر افراد مشکوکی که در حوالی دفاتر، به خرما پخش کردن و تکبیر گفتن و اعلان عید می‌پردازند، از عوامل این بحران‌سازی است؛ بحرانی که گاه باعث شکسته شدن حرمت برخی از علمایی که آن روز را روز سی‌ام رمضان دانسته‌اند می‌شود. آری، آنچه گفتیم بخشی از عواقب عدم درایت در ماجرای رؤیت هلال است و پرسش مهم این است که در سال اتحاد ملی و انسجام اسلامی، آیا برای این مسأله تدبیری اندیشیده شده است؟ در پاسخ به این پرسش تأمل در نکات زیر ضروری است:

1. در رساله‌های عملیه چند راه برای اثبات اول ماه ذکر شده است: «اول آن‌که خود انسان ماه را ببیند. دوم آن‌که عده‌ای که از گفته آنان یقین پیدا می‌شود بگویند ماه را دیده‌ایم و همچنین است هرچیزی که به واسطه آن یقین پیدا شود. سوم آن‌که دو مرد عادل بگویند که در شب، ماه را دیده‌ایم، ولی اگر صفت ماه را بر خلاف یکدیگر بگویند یا شهادتشان خلاف واقع باشد، مثل این‌که بگویند داخل طرف ماه طرف افق بود، اول ماه ثابت نمی‌شود. اما اگر در تشخیص بعض خصوصیات اختلاف داشته باشند، مثل آن‌که یکی بگوید ماه بلند بود و دیگری بگوید نبود، به گفته آنان اول ماه ثابت می‌شود. چهارم آن‌که سی روز از اول ماه شعبان بگذرد که به واسطه آن، اول ماه رمضان ثابت می‌شود و سی روز از اول رمضان بگذرد که به واسطه آن، اول ماه شوال ثابت می‌شود. پنجم آن‌که حاکم شرع حکم کند که اول ماه است. اگر حاکم شرع حکم کند که اول ماه است، کسی هم که تقلید او را نمی‌کند، باید به حکم او عمل نماید». نیز در رساله‌ها آمده است: «اول ماه با پیش‌گویی منجّمین ثابت نمی‌شود، ولی اگر انسان از گفته آنان یقین پیدا کند، باید به آن عمل نماید».

2. راه دوم و سوم به راه‌های بیّنه مشهور است؛ اما باید به نکات زیر توجه داشت: بسیاری از روایات، حجّت بودن بیّنه (دو شاهد عادل) را به قید صاف نبودن آسمان مقیّد کرده‌اند و بسیاری دیگر در صورت صاف بودن آسمان، شیاع و حداقل شهادت پنجاه نفر را لازم می‌دانند. به اتفاق همه فقیهان، حجّت بودن بیّنه، مشروط به عدم علم یا اطمینان به خطای شاهدان و در نظر برخی مشروط به عدم گمان به خطای آنان است. بسیاری از فقیهان در صورت صاف بودن هوا، اساساً بیّنه را در رؤیت هلال معتبر نمی‌دانند، بلکه شیاع و حداقل شهادت پنجاه نفر را شرط می‌دانند. بسیاری از فقیهان، در صورتی که بیّنه متّهم به خطا و اشتباه یا در معرض توهّم و تخیّل باشد، آن را معتبر نمی‌دانند.

اما در صورت اتفاق‌نظر منجّمان بر عدم امکان رؤیت هلال در یک شب (به عنوان دست کم قرینه قطعی) و عدم رؤیت هلال از سوی دست کم 100 گروه متخصّصِ مسلّح به دوربین‌های دقیق و نیز عدم رؤیت هلال در هواپیما و کشتی و ... آیا باز هم می‌توان به قول دو شاهد عادل عمل کرد؟ آیا قطع به اشتباه آن دو پیدا نمی‌شود؟

امروزه مدرن‌ترین و تخصصی‌ترین دستگاه‌ها و امکانات و نیز آموزش‌دیده‌ترین افراد در گروه‌های رؤیت هلال دفتر مقام معظم رهبری وجود دارند که در سراسر کشور مستقر شده‌اند و در زمین و هوا به دنبال رؤیت ماه هستند. مسلّم است آنجا هلال با تلسکوپ و هواپیما و کشتی و با چشم هزار متخصص این فن دیده نشود، رؤیت آن توسط چند نفر انسان معمولی افسانه‌ای بیش نخواهد بود! بیافزاییم که گاه برخی افراد که مدّعی رؤیت هلال شده‌اند حتی مکان رؤیت هلال را هم نمی‌دانسته‌اند و آن را در بالایِ سرِ خود دیده‌اند!

3. پیش‌تر نیز گفته شد که اول ماه با پیش‌گویی منجّمان ثابت نمی‌شود، چون رؤیت هلال به عوامل جوّی نیز بستگی دارد و از این رو تقویم‌ها گاه اشتباه می‌کنند؛ اما اگر منجمان بگویند تا فلان وقت، حتی امکانِ رؤیت هلال در فلان بخش‌های زمین نیست، سخن آنها کاملاً دقیق است؛ چه این‌که آنان می‌دانند تا آن وقت، هلال از تحت الشعاع خارج نشده است که امکان دیدن آن باشد! این دقیقاً مانند محاسبات نجومی درباره خسوف و کسوف است که طبق آن، زمان دقیق کسوف و خسوف تعیین می‌شود. پس _ همان‌گونه که در رساله‌ها نیز آمده است - اگر انسان از گفته آن منجمان، به قطع و یقین برسد، باید به آن عمل کند، چه این‌که قطع حجّیت ذاتی دارد و در این مورد (عدم امکان رؤیت هلال در فلان شب توسط محاسبات منجمان) به دلیل یقینی بودن و کارشناسی بودن محاسبات انسان به یقین می‌رسد.

4. دلیلی بر وجوب شرعی یا عقلی رؤیت هلال وجود ندارد؛ از این رو باید همانند فقیهان بزرگ شیعه، آن را مستحب بدانیم؛ نیز در این حکم هیچ فرقی بین مقلِّد و مرجع تقلید نیست و این حکم، بر هر دوی آنها مستحب است. پس بر مرجع واجب نیست که در این‌باره پاسخ‌گوی مقلّدان خود باشد؛ چه این‌که هلال و رؤیت آن، از موضوعات خارجی است و تشخیصِ موضوعات به فقیه بماهو فقیه ربطی ندارد؛ شأن فقیه تعیین حکم است نه موضوع؛ یعنی فقیه حکم می‌کند که اگر شیء نجس شده به آب کُر برسد، با فرض ازاله نجاست، پاک می‌شود و آب نیز با برخورد به آن نجس نمی‌شود؛ اما تعیین این‌که آب حوضِ منزل ما، کُر است یا نه، برعهده او نیست.

از این‌رو اگر مقلّد، بی‌واسطه از زبان مرجع تقلید خود بشنود که امروز، روز عید است، از چند حال خارج نخواهد بود: یا خود مرجع، هلال را رؤیت کرده است و از آن خبر می‌دهد. در این صورت حکم شاهد واحد را دارد و فرد باید به دنبال شاهد دوم بگردد تا بتواند روزه خود را افطار کند. یا این‌که دو شاهد نزد مرجع تقلید وی شهادت بر رؤیت هلال داده‌اند که به آن «شهادت بر شهادت» گفته می‌شود که در ثبوت هلال به وسیله آن دو قول است: برخی از فقها آن را کافی می‌دانند و برخی آن را کافی نمی‌دانند. نیز ممکن است مرجع تقلید از طریق شیاع (سخن گروهی از مردم) از ثبوت هلال خبر می‌دهد (ولی حکم نمی‌کند) که طبق نظر برخی از فقها در اینجا حکم شاهد واحد بر شیاع را دارد و کافی نیست. صورت چهارم آن است که مرجع تقلید، حکم به ثبوت هلال کند که مقلّد باید قبول کند، ولی این از باب تقلید نیست و اگر مرجع دیگری هم حکم کرده بود، فردِ مقلّد مرجع قبلی باید تبعیّت می‌کرد. پس رؤیت هلال، چنانچه ملاحظه شد، تقلیدی نیست و نیاز نیست مقلّد در این مسأله، به مرجع تقلید خود مراجعه کند.

5. حاکم شرع کیست؟ گفتیم که از راه‌های ثبوت اول ماه، حکم حاکم شرع است که همه باید به آن ملتزم باشند. اما حاکم شرع کیست؟ آیا هرکس از هر طریقی که قدرت را به دست گرفت حاکم است؟ یا آن‌که این حاکم باید فقیه عادل باشد؟ باید پذیرفت که در عصر غیبت امام زمان(عج)، حاکم باید فردی باشد که صفات فقاهت، عدالت، شجاعت، مدیریت و ... را در خود بیابد تا بتواند سرپرست امور مسلمانان باشد؛ چنانچه نظریه ولایت فقیه را پذیرفتیم، حاکم شرع همان ولی فقیه است. چه این‌که اگر ما صد فقیه عادل و شجاع و ... داشته باشیم، امکان ندارد همه آن‌ها حاکم شرع باشند! عقل و نیز بنای عقلا چنین حکم می‌کند که آن صد فقیه یک نفر را از بین خود برگزینند و زمام امور را به دست او بدهند تا کشور اسلامی دچار تفرقه و چندگانگی در تصمیم نشود، چنان‌که این گزاره عقلی در سخن امام رضا(ع) نیز آمده است: «اگر گوینده‌ای بپرسد که چرا جایز نیست که در زمان واحد روی زمین دو امام باشند، در پاسخ گفته خواهد شد: علت‌های زیادی در این مسأله نقش دارند؛ از جمله این‌که امام واحد، کار و تدبیرش یکی است و اختلافی در کار نیست، ولی اگر دو امام باشند، هیچ‌وقت پیش نمی‌آید که کار و تدبیرشان با هم یکی باشد؛ زیرا می‌بینیم که دو نفر در عزم، تصمیم و اراده با هم مختلف‌اند، در این صورت اگر هر دو واجب‌الطّاعه باشند و هیچ کدام بر دیگری ترجیح نداشته و اولویتی در کار نباشد، مردم دچار اختلاف و دو دستگی _ که باعث درگیری و فساد است _ خواهند شد. هیچ‌کس مطیع امامی نخواهد بود مگر این‌که نسبت به امام دیگر سرکش و عاصی باشد. در نتیجه گناه همگانی و معصیت اهل زمین را فرا می‌گیرد و هیچ‌کس راهی برای ایمان به خدا و اطاعت از او و فرار از معصیت نخواهد داشت. همه این‌ها از ناحیه خدا نگریسته می‌شود؛ زیرا او بود که اطاعت از دو امام _ با همه اختلافشان _ را در زمان واحد بر مردم واجب کرده بود ....»(1)

از این‌رو، حاکم شرع در هر دوره‌ای یک نفر است و آن همان مقام ولایت فقیه است و فقهای دیگر، چنانچه بپذیریم که حاکم شرع باشند، حاکمیت بالقوّه دارند نه بالفعل! به‌ویژه در این امور که با نظم امور جامعه ارتباط تنگاتنگ دارد. بر آنچه گفتیم ادلّه عقلی و نقلی فراوان دلالت می‌کند که ذکر آن‌ها در این مجال نمی‌گنجد.

6. اعلام ثبوت هلال از جانب رهبری، بدین معنا نیست که اگر کسی هلال را پیش‌تر مشاهده کرد یا بر او رؤیت هلال ثابت شد، به آن عمل نکند؛ بلکه بدین معناست که اگر فرد صاحب نفوذی است، در میان مردم یک شهر یا جامعه محبوبیت بالایی دارد، پیش از اعلام ولی فقیه،‌ از اعلام نظر بپرهیزد تا وحدت جامعه اسلامی بر هم نخورد و زمینه سوء استفاده دشمنان فراهم نیاید.

7. ممکن است برخی از مراجع معظم تقلید در یک باب فقهی، نظری متضاد با دیدگاه حکومت اسلامی داشته باشند، اما در این موارد نباید حکم حکومت اسلامی بر زمین نهاده شود؛ چنان‌که در بسیاری از مباحث و مسائل حکومتی مسأله چنین بوده و هست. مسأله رؤیت هلال و اعلام عید فطر و برپایی نماز عید هم‌اکنون چنین حالتی پیدا کرده و در زمره مباحث حکومتی قرار گرفته و اعلام آن برعهده ولی امر مسلمین و حاکم شرع بالفعل جامعه اسلامی نهاده شده است.

8. «راوی می‌گوید در یوم الشک، خدمت امام صادق(ع) بودم. ایشان به غلام خود فرمودند: برو ببین آیا حاکم روزه است یا نه؟ غلام برگشت و گفت: نه حاکم روزه نیست. امام دستور داد صبحانه آوردند و همه با امام صبحانه خوردیم»(2) طبق این روایت، حتی حاکم جور هم، برای رؤیت یا عدم رؤیت هلال معتبر است!

برخی روایت فوق را حمل بر تقیه کرده‌اند؛ اما در این جریان، دلیل بر تقیه امام نیست؛ چه این‌که امام می‌توانست در منزل بماند و غلام خود را نفرستد و برای تقیه، روزه خود را ادامه دهد و چنانچه حاکم اعتراض کرد، بفرماید که اطلاع نداشتم. به فرض که روایت دلالت بر تقیه کند، باید گفت حاکم جور چنین شأنی ندارد و امام شیعه چنین جایگاهی را دارد. پس باز مدّعای ما اثبات می‌شود که اعلام عید از شئون امام(ع) است و در عصر غیبت امام از شئون نایب امام که همان مقام ولایت فقیه است. چه این‌که ولایت فقیه در دیدگاه امام خمینی(ره) و بسیاری دیگر از فقیهان در ادامه سلسله انبیا و امامان شیعه است.

9. به راستی اگر اعلام روز اول ماه ذی حجّه بر عهده فقهای شیعه بود، هزاران زائر بیت الله الحرام چه تکلیفی داشتند؟ آیا با اختلاف دیدگاه‌های فعلی می‌توانستیم روز عرفه و عید قربان را به زائران و حجّاج اعلام کنیم؟ آیا این مسأله به تشتّت و تفرقه در مهم‌ترین و عظیم‌ترین کنگره امت اسلام نمی‌انجامید؟

10. سخن آخر این‌که با اختلاف در اعلام عید، نباید به کمک رسانه‌های صهیونیستی برای ایجاد اختلاف و تفرقه در امت اسلام کمک کرد. سفارش ما بازگشت به روایات و نیز دیدگاه‌های مشهور فقهای شیعه است که همانا اعلام روز اول ماه، برگزاری نماز عید و ... را از شئون حاکم شرع و ولی امر مسلمانان می‌دانند. نام‌گذاری امسال به نام «اتحاد ملی ـ انسجام اسلامی» می‌تواند آغاز خوبی برای پایان دادن به تشتت و اختلاف در این عرصه باشد.

پی‌افزود:

1. عیون اخبارالرضا(ع)، شیخ صدوق، ج2، صص 99_100.

2. وسایل الشیعه، ج7، ص94.

سید ::: پنج شنبه 86/7/19::: ساعت 1:39 عصر

نظرات دیگران: نظر

لیست کل یادداشت های این وبلاگ

چه جالب
بازی انتخاباتی با خاتمی و عبدلله نوری
[عناوین آرشیوشده]

>> بازدیدهای وبلاگ <<

بازدید امروز: 55

بازدید دیروز: 10

کل بازدید :1091843

>> درباره خودم <<